قصۀ یک‌شهر؛ استرآباد تا گرگان
نگاهی به آنچه در حصار استرآباد به نام بافت تاریخی می‌شناسیم
بافت تاریخی گرگان، با وسعتی حدود 150 هکتار، در ناحیۀ مرکزی این شهر واقع شده است. محدودۀ آن از سمت شمال غرب و شمال به خیابان 30 متری رسالت، از شرق به خیابان گرگان جدید و میدان وحدت و خیابان پاسداران، از جنوب به خیابان فردجهان و خیابان ملل تا تقاطع خیابان پاسداران، و از سمت غرب به خیابان ایرانمهر(طالقانی) و میدان مازندران و خیابان جمهوری محدود می¬شود. محدودۀ بافت تاریخی گرگان منطبق بر محدودۀ شهر «استرآباد» در دوره¬های زندیه و قاجار است. دانه‌بندی بافت، ارتباطات جزءفضاها در آن، ساختار کالبدی معابر و محلات و مراکز آن، میدانگاه¬ها، تکایا و سیمای بافت تاریخی گرگان، از ویژگی¬های معماری سبک زندیه و قاجاریه برخوردار است. همچنین آثار معدودی از دوره¬های متقدم¬تر مانند صفویه، افشاریه و سلجوقی نیز در بافت شهر به چشم می¬خورد. از سوی دیگر، آثاری از دوران ماقبل اسلامی و نیز آثاری متعلق به دوره¬های بسیار کهن، در یافته¬های باستان¬شناسی در محدودۀ بافت تاریخی گرگان به دست آمده است. بافت این شهر در 24 شهریورماه 1310 پیشتر از بافت تاریخی بسیاری از شهرهای ایران چون یزد و کاشان و شیراز، به شمارة 41 در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است.
بافت تاریخی گرگان که بر محدوده و باروی شهر «استرآباد» در دوره¬های افشاریه، زندیه و قاجاریه منطبق است ، دارای سه محلۀ اصلی سبزه‌مشهد، نعل‌بندان و میدان است. هرکدام از این سه محله، دارای محله¬های فرعی و گذرهای مختلف است که در سفرنامه¬ها، متون قدیمی و اسناد تاریخی به آنها اشاره شده که امروزه هم در بین ساکنان اصیل گرگان قابل بازشناسی‌اند.
شهر گرگان رفته‌رفته از اواسط دهۀ چهل شمسی به سمت جنوب رو به رشد و گسترش نهاد و اندک‌اندک در دهۀ پنجاه شمسی با برنامه¬ای مدیریت‌شده، در سمت شرق نیز گسترش یافت و در دهۀ شصت شمسی نیز کم¬کم با احداث شهرک¬هایی در منتهی‌الیه شرقی و غربی محدودۀ شهر و با فاصله¬ای قابل توجه از نقاط مسکون شهر گرگان، گسترش این شهر را به طرفین شرقی و غربی هدایت کردند.
اکنون محدودۀ شهر قدیم گرگان (استرآباد سابق) به‌عنوان بافت تاریخی گرگان شناخته می¬شود؛ هرچند حواشی این بافت تاریخی شدیداً دستخوش تغییرات شده و تنها هستۀ مرکزی آن مورد توجه است. در واقع آن بخش از بافت که پس از خیابان¬کشی¬هایی که در سال¬های 1311 تا 1317 در جنوب و 1315 تا 1318 در شرق و 1337 تا 1339در غرب انجام پذیرفت، باعث شد محدودۀ مابین این خیابان¬ها تا حدودی حتی تا سال¬های 1370 تا 1375 از گزند تخریب و تغییر در امان باشد و بخش¬هایی که بیرون از حصار این خیابان¬ها واقع شده بودند، عملاً از محدودة بافت خارج شدند.
اکنون نظام محله¬بندی بافت تاریخی گرگان دیگر در بین مردم ساختار اصیل خود را ندارد و شاید تقسیم بافت تاریخی به سه محلة اصلی، برای ساکنین کنونی بافت ناآشنا بوده و تنها نشان باقیمانده از این تقسیم‌بندی در آیین¬های ماه محرم دیده می¬شود که زیرمحلاتِ هرکدام از این سه محلة اصلی در تعامل با یکدیگر کار می¬کنند؛ البته این تعامل هم گاهی برای عزاداران ساکن در بافت تاریخی، عجیب و بی¬منطق می¬نماید. علاوه براین، مرز و محدودة بسیاری از زیرمحلات هم پس از خیابان¬کشی¬ها به¬هم خورده و بخش¬هایی از یک محله به‌واسطة بریده شدن، پس از احداث خیابان، به محلة دیگر الحاق شده است.
در شکل اصیل، تقسیم‌بندی محله¬های بافت تاریخی شهر گرگان (استرآباد سابق) عبارت بوده است از محلة میدان، به مرکزیت میدان عباسعلی، شامل زیرمحله¬های دربنو (دروازه¬نو سابق)، دوشنبه¬ای، شاهزاده قاسم (دوچناران سابق)، میرکریم و گذرهای گوخُسه، باغ¬پلنگ، بادگیر، کاسه¬گران، پشت¬باره، قیصریه، اُرُسی‌دوزان و ...؛ محلة نعل‌بندان، به مرکزیت نعل‌بندان، شامل زیرمحله¬های پاسرو (پای-سرور یا پاسور)، میخچه¬گران، بلوچ، حاجیلر و گذرهای باغ¬شاه، شیرکش، خیمه¬دوزان، علاقه¬بندان، قلعه¬کهنه، یراق¬دوزان، حصیربافان و...؛ محلة سبزمشهد، به مرکزیت سبزمشهد (میدان شور)، شامل زیرمحله¬های سرچشمه، ¬سرپیر، دباغان و گذرهای نقارچیان (کفش¬دوزان، سیستانی محله)، چمندیان، سوخته¬چنار، قاپی، چهل¬ستون، چهارشنبه¬ای، اوشَرشَر و... که تمام این محله¬ها و گذرها دورن باروی شهر قرار داشته¬اند.
این بارو دورتادور شهر کشیده شده است و دارای چهار دروازه به نام¬های دروازة بسطام در جنوب شرقی در حدود میدان کاخ (ولیعصر کنونی)، دروازة چهل¬دختر در جنوب غربی در حدود میدان سرخواجه کنونی، دروازة مازندران (دروازه میدان) در غرب در حدود میدان مازندران (شهید هزارجریبی کنونی) و دروازة فوجرد (سبزمشهد یا عراقی‌محله) در شمال در حدود آرامستان امامزاده عبدالله کنونی بود. این برج و بارو و دروازه‌های آن از سال 1315 تا 1317 تخریب و تسطیح شد. اکنون دیگر یادی از برج و بارو و دروازه¬های آن و تصوری از محله¬های اصلی وجود ندارد. نام¬های گوخُسه، باغ¬پلنگ، کاسه¬گران، پشت¬باره، قیصریه، قلعه¬کهنه، حصیربافان، نقارچیان، قاپی و چهل¬ستون تغییر یافته است و دیگر نشانی از گذرهای اُرُسی‌دوزان، بلوچ، حاجیلر، خیمه دوزان، علاقه¬بندان، یراق¬دوزان، چمندیان و سوخته¬چنار برجای نیست.
اما خوشبختانه با وجود تغییرات بسیار زیادی که از آن دوران تاکنون در بافت تاریخی گرگان رخ داده، این بافت همچنان پویاست و کماکان به حیات خود ادامه می¬دهد. ساختار محلات کمابیش به حالت پیشین خود باقی مانده و هر محله دارای مرکزی است که گاه میدانگاه تکایای محله است، گاه به صورت میدانی باز با عناصر شاخصی چون مسجد و حمام و مدرسه بازارچه پاسخگوی نیازهای ساکنان محله است، و گاهی هم عناصری چون آب‌انبار و گورستان نیز در برخی محلات اصیل¬تر به چشم می¬خورد. از میان محلات یاد شده می¬توان به محله دربنو، میخچه¬گران، نعل‌بندان، سرپیر، سرچشمه و دوشنبه¬ای اشاره کرد که تاکنون بیش از دیگر محلات ساختار اصیل خود را حفظ کرده¬اند.
ساختار معابر شهر نیز به‌صورت ارگانیک است. شبکه معابر اصلی بافت که محلات مختلف را به هم متصل می‌کند، بر اساس سیستم آب‌رسانی شهر، امتداد شمالی ـ جنوبی داشته و معابر فرعی که ارتباطات درون‌محله¬ای را برقرار می¬سازند، امتدادی شرقی-غربی دارند. بازارهای شهر نیز که به‌صورت ارگانیک شکل گرفته¬اند، در امتداد گذرهای اصلی قرار دارند که شامل بازار نعل‌بندان در محله نعل‌بندان و بازار میدان در محله میدان است. در گذشته، بازارهای دیگری از جمله بازار کهنه و قیصریه در شهر وجود داشته که با گذشت زمان و حوادثی از جمله آتش¬سوزی و خیابان¬کشی از بین رفته¬اند.
اصالت نسبی کالبدی بافت تاریخی گرگان و پیوستگی عناصر تشکیل‌دهندة آن از گذشته تا به امروز، و وجود یادمان¬های ارزشمند معماری همچون امامزاده نور از دورة سلجوقی، مسجد جامع گرگان، خانه¬های تاریخی و دیگر تک‌بناها و مجموعه بناها و فضاهای شهری که علاوه بر ارزش¬های کالبدی و معماری، یادآور خاطرات کهن اهالی استرآباد قدیم هستند، از جمله ویژگی¬های ارزشمند بافت تاریخی گرگان است. علاوه بر این، میراث معنوی ارزشمندی همچون آیین¬های مذهبی خاص از جمله آیین¬های مرتبط با عزاداری امام حسین(ع) در ماه‌های محرم و صفر و جشن¬های مذهبی و رسوم سنتی دیگر که در بافت تاریخی گرگان به اجرا درمی¬آیند، نشانگر ارزش¬های فرهنگی، اجتماعی و معنوی بافت بوده و بر نقش اساسی آن در چرخة حیات اجتماعی شهر امروزی گرگان دلالت دارد.
* محدثه میرحسینی
کارشناس مرمت و احیای ابنیه و بافت‌های تاریخی / چهارشنبه, 16 مرداد 1398 وبگاه فرهنگ و انسان شناسی
پایگاه خبری میلاد شرق گلستان:
دبیر کمیته محیط زیست انجمن روزنامه نگاران مسلمان گفت: بازنگری درحد و حدود مناطق روستایی و تعارضات ارزش اکولوژیک زمینه ساز تعرض به عرصه های حفاظت شده طبیعی خواهد شد.
محمد عمرانی در گفت و گو با " شبکه اطلاع رسانی راه دانا " با بیان این مطلب افزود: بازنگری در حد و حدود مناطقی که به واسطه توسعه روستایی و برخی تداخلات و تعارضات ارزش اکولوژیک خود را از دست داده و فاقد قابلیت حفاظت می‌باشد از مصوبات جدید شورای عالی حفاظت محیط زیست بود، که به نظر من بارویکرد حاکم برسازمان حفاظت محیط زیست به جای کمک به توسعه روستایی زمینه ساز تعرض بیشتربه عرصه های حفاظت شده طبیعی خواهد شد.
این فعال محیط زیست با اشاره به دیگر مصوبات جلسه اخیر شورای عالی حفاظت محیط زیست، اظهار داشت: اصلاح مصوبه آن شورا در مورد خسارات ناشی از شکار و صید غیرقانونی توسط متخلفین تحت عنوان بهای جانوران وحشی از لحاظ مطالبه ضرر و زیان و همچنین تعیین ضرر و زیان برخی بی‌مهرگان، به استناد بند (چ) ماده (۳) قانون شکار و صید از دیگر موضوعات مطرح شده در این جلسه بود که جزییات بیشتری ازآن در دست نیست ، ولی امیدوارم به مثابه چراغ سبزی برای شکارچیان غیر مجاز نباشد.
به گفته عمرانی، در جلسه شورای عالی حفاظت محیط زیست در راستای تعیین و تصویب محدوده‌های پیشنهادی برای حفاظت و مدیریت تحت یکی از عناوین مناطق چهارگانه سازمان محیط زیست، با توجه به تفاهمات سازمان حفاظت محیط زیست با وزارت جهاد کشاورزی و نیاز به تداوم و پایداری حیات وحش در ۱۴ استان کشور مصوب شد حدود یک میلیون هکتار به مناطق حفاظت شده کشور اضافه شود./
منتشر شده در شبکه اطلاع رسانی راه دانا / 10 مرداد 98ساعت 15 / شناسه خبر 1509054
پایگاه خبری میلاد شرق گلستان:
نایب دبیر انجمن دوستداران طبیعت گلستان سبز گفت: موافقت احتمالی دولت با انتزاع بخشی از پارک ملی گلستان از استان گلستان و پیوستن آن به استان خراسان شمالی حاصلی جز تخریب بیشترجنگل ندارد و برای اهالی هردو استان زیان آور خواهد بود.
محمد عمرانی در گفت و گو با " شبکه اطلاع رسانی راه دانا " با بیان این مطلب افزود: گویا در سفر آتی رئیس‌جمهور به استان خراسان شمالی قرار است درخواست دهند بخشی از پارک ملی گلستان را از گالیکش و استان گلستان منفک کنند؛ که امیدواریم مردم و فعالان محیط زیست به کمک استان گلستان بیایند تا این موضوع به وقوع نپیوندد، زیرا همین حالا که این پارک ملی یک استان متولی( و البته چند سازمان موازی ) حفاظت کننده دارد، با مشکلات عدیده ای دست به گریبان است، پس وای به روزی که بقول معروف آشپز دو تا شود.
این فعال محیط زیست با اشاره به این موضوع که درختان جنگلهای هیرکانی همانند پارک ملی گلستان در جهان یگانه‌اند ، اظهار داشت: در سی سال گذشته یک بار دولت جنگل نشینان را از جنگل خارج کرد، پس از آن جنگل ها را به بخش خصوصی واگذار کردند و در مقطعی هم سازمان جنگل ها و مراتع کشوربه دلیل کمبود نیروی انسانی جنگل ها را به کلی رها کرد و حال امروز طرح تنفس مطرح شده است این تصمیمات نشان می دهند که وزارت جهاد کشاورزی، سازمان جنگل ها و مراتع و سازمان حفاظت محیط زیست برنامه مشخصی برای صیانت و احیای جنگل‌ها ندارند.
مشاور محیط زیست کانون پرورش فکری کلاله همچنین گفت: این همه در شرایطی اتفاق می‌افتد که مقام معظم رهبری ، قانون اساسی و دیگر قوانین بالا دستی بر حفظ این سرمایه‌های ملی تاکید دارند اما در عمل کمترین تلاشی برای آن انجام نمی‌پذیرد. متاسفانه بسیاری از متولیان امر هم این خطر را باور ندارند که اگر با همین روند پیش برویم، احتمالا تا چند دهه آینده هیچ اثری از جنگلهای کشور باقی نخواهد ماند و تنها باید در عکس‌های قدیمی این ذخایر حیات را ببینیم.
به گفته عمرانی، هر هکتار جنگل سالانه ۶۸ تن رسوب گوگرد و غبار را جذب می‌کند و به جای آن ۲.۵ تن اکسیژن تولید می‌کند. اینها تنها بخشی از فواید بی شمار جنگل و درختان هستند که متاسفانه با شیوه ای که ما در پیش گرفته‌ایم معلوم نیست تا چند سال آینده خبری ازاین بسترارزشمند زیست در کشورمان باشد./
منتشر شده در " شبکه اطلاع رسانی راه دانا / 8 مرداد 98 ساعت 11:19/ شناسه خبر1508307
پایگاه خبری میلاد شرق گلستان :فرماندار کردکوی به مناسبت هفته مهارت: بزرگترین سرمایه های هرکشور نیروهای انسانی آن هستند
به گزارش " میلاد شرق گلستان " : ابراهیم قدمنان طی دیداری با رئیس مرکز آموزش فنی و حرفه ای شهرستان کردکوی و کارشناسان و کارکنان این مرکز که به مناسبت فرارسیدن هفته ملی مهارت انجام شد با ذکر این مطلب افزود: برنامه ریزی برای آموزش جهت توانمند سازی مردم آن جزو بدیهی ترین وظایف یک دولت است.
دراین دیدار مسئول این مرکز ضمن معرفی جامع این مرکز و خدمات آموزشی ارایه شده در طول سال گذشته ، گزارش کاملی از سیاستها و برنامه ها و چالشهای پیشه روی این مرکز در سال جاری ارایه کرد .
در این دیدار که طاهر مصدق معاون برنامه ریری فرماندار و بخشدار مرکزی کردکوی کردکوی نیز حضور داشتند؛ فرماندار کردکوی خواستار مدیریت صحیح منابع انسانی و اداری این مرکز در جهت بهره وری بیشتر شدند و تاکید کردند در این راه باید از آخرین فن آوری و دستاورد های جامعه علمی کشور جهان بهره گیری کرد./ عمرانی 980502
پایگاه خبری میلاد شرق گلستان:
دبیر کمیته محیط زیست انجمن روزنامه نگاران مسلمان گفت: موافقت سازمان حفاظت محیط زیست با احداث سد شفارود و تخریب 93 هکتار از جنگلهای هیرکانی شمال کشور واقعا خیانت به نسل های آینده و لکه ننگی بر دامن مدیران این سازمان است که هرگز پا ک نخواهد شد.
محمد عمرانی در گفت و گو با " شبکه اطلاع رسانی راه دانا " با بیان این مطلب افزود: احداث این سدکه با فشار برخی ها بر سازمان‌های حفاظت محیط زیست و جنگل‌ها و مراتع کشورچند بار تا پای کلنگ زنی هم پیش رفته بود، به دلیل نداشتن مطالعات ارزیابی زیست محیطی خوشبختانه مدتی اجرایی نشد، ولی موافقت سازمان حفاظت محیط زیست با تخریب جنگل در ازای دریافت ۴۶ میلیارد تومان جریمه جای تاسف بسیاردارد.
این فعال محیط زیست با اشاره به این موضوع که درختان جنگلهای هیرکانی در جهان یگانه‌اند و ارزش مادی هر کدام براساس برآوردهای بین المللی حتی به ۲۰۰ هزار دلار هم می‌رسد، اظهار داشت: جای تاسف است که این نوع از درختان حالا قربانی جریان سدسازی شده‌اند، سدهایی که قرار است تنها آب شرب یک منطقه از یک استان کوچک را تامین کنند، آن هم به قیمت نابودی بیش از ۲۰۰ هکتار از جنگلهای ایران به ازای هر سد کوچک.
دبیر کمیته محیط زیست انجمن روزنامه نگاران مسلمان همچنین گفت: و خیانت دیگر اینکه، طبق دستورالعمل جدید شورای عالی محیط زیست مجوز سدهای کوچک (با حجم مخزن کمتر از ۴۰۰ هکتار و با ارتفاع کمتر از ۱۵ متر) از این پس توسط ادارات محیط زیست استان‌ها صادر می‌شود و اگر رقم مربوط به مخزن و ارتفاع سد بیش از این اعداد باشد بررسی گزارش ارزیابی و صدور مجوز از سوی ستاد مرکزی سازمان حفاظت محیط زیست صورت می‌گیرد.و این یعنی به حراج گذاشتن ثروت ملی کشوربه بهایی بسیارناچیز.
به گفته عمرانی، در برآورد سال ۱۳۲۹ سطح جنگلهای ایران بیش از 18 میلیون هکتار عنوان شده در حالی که حالا این رقم به حدود 12 میلیون هکتار رسیده است و سطح جنگلهای شمال کشورهم در 50 سال گذشته از حدود ۳.۴ میلیون هکتار به ۱.۸ میلیون هکتار کاهش یافته است. /980424 /
منتشر شده در " شبکه اطلاع رسانی راه دانا / 31 تیر 98 ساعت 19:53/ شناسه خبر1506111