نقش و جایگاه گردشگری در اقتصاد

نقش و جایگاه گردشگری در اقتصاد

درجایی می خواندم که  بررسی های اقتصادی اساساً معطوف وضعیت انسانهاست و نه پول یا ثروت. کمیابی، فی نفسه پدیده‌ای انسانی است زیرا هیچ چیز به خودی خود کمیاب به شمار نمی آید مگر آنکه موضوع خواسته‌های انسانی قرار گیرد.

بنابراین اقتصاد را می‌توان علمی استفاده از منابع کمیاب برای تأمین خواسته‌هاتعریف کرد که می‌کوشد نحوة گزینش افراد را دراین خصوص درک نماید

نکته دیگر این که  مطالعة این گزینش‌ها در یک بستر اجتماعی صورت می‌گیرد.در حوزة اقتصاد گردشگری، می‌توان پرسید که چرا افراد مسافرت به مکان خاصی را به جای مکان دیگری انتخاب کرده ، یا آنکه ترجیح می‌دهند به جای مسافرت در خانة خود باشند و یا اینکه چرا فردی تصمیم به مصرف (یا سرمایه‌گذاری) پول خود برای مسافرت می گیرد؟

این صنعت بخشی است که تعدادی بالغ بر 100 میلیون کارمند – بیشترین نیروی انسانی- را به کار می‌گیرد.گردشگری بر چند فعالیت عمده تاثیر دارد، از جمله:1- اشتغال 2-توسعه. همچنین گردشگری بنا به ماهیت خود اثرات مثبت و منفی متعددی بر محیط فرهنگی- اجتماعی، طبیعی و اقتصادی ایران می گذارد. از آنجا که توسعه جهانگردی خارجی اندک بوده و جهانگردان بازدیدکننده از ایران غالبا فرهنگ مشابهی دارند، اثرات اجتماعی – فرهنگی آنان نیز تاکنون محدود بوده است. اما بر عکس ، حجم عظیم گردشگران داخلی تاثیر نامطلوب قابل ملاحظه ای بر مکانهای میراث فرهنگی و طبیعی کشور بجا گذاشته و به اشکال مختلف موجب تخریب و کاهش ارزش جاذبه ها گردیده است. از لحاظ اقتصادی، سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی کشور 4/3 درصد ، در اشتغال زایی در حدود 541000شغل مستقیم و غیر مستقیم و در صادرات غیر نفتی در حدود 14 درصد برآور د شده است. این وضعیت بیانگر ضعف عمومی این بخش از نظر مدیریت، تبلیغات، ساختار حقوقی و نیز ارتباط ضعیف آن با ساختار صنایع کشور است. •  خطر موازنه منفی جهانگردی در ایران:

درآمد جهانگردی در سطح بین المللی تا سال 2005 حدود 622 میلیارد دلار و هر جهانگرد از اروپا و امریکا بین 500 تا 700 دلار هزینه می کند، در حالیکه این رقم در ایران به کمتر از 500 دلار می رسد. آنچه برای کشور ما خطر جدی محسوب می شود، موازنه منفی در حهانگردی است، چرا که در ازای هر یک میلیارد دلار درآمد جهانگردی که عاید کشور می شود، 4 میلیارد و 200 میلیون دلار توسط ایرانیان جهانگرد در خارج از کشور هزینه می شود. همچنین در کشورهای توسعه یافته 10 درصد از نیروی کار در بخش جهانگردی فعال اند، در حالیکه در ایران تنها 50 هزار نفر در این بخش مشغول بکارند

•  سودآوری 2 برابر جهانگردی نسبت به نفت:

استفاده صحیح از پتانسیل ها و ظرفیت های جهانگردی ایران می تواند سودی معادل 2 برابر ذخایر نفتی را به کشور سرازیر کند. آمارها نشان می دهد که بین 400 تا 600 میلیارد دلار از درآمد کشورها تا سال 2005 از صنعت جهانگردی تامین می شود که متاسفانه علیرغم جایگاه تاریخی و ویژگی های طبیعی ایران، کشورمان در این کسب درآمد جایگاهی ندارد.  اگر با توجه به مزایای صنعت جهانگردی و تاثیر اقتصادی توسعه این صنعت در درآمدزایی و اشتغالزایی بتوانیم تنها به 30 درصد از درآمد صنعت جهانگردی جهان دست پیدا کنیم، می توانیم سالانه سودی 2 برابر ذخایر نفتی را به کشور وارد کنیم. نگاه اقتصادی به صنعت جهانگردی می تواند تمامی جوانب فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ... آن را نیز دربر گیرد، چرا که لازمه توسعه این صنعت و چرخه اقتصادی آن در درجه اول مهیا کردن بسترها در ابعاد دیگر آن است.

قراردادن جهانگردی در اولویت های اقتصادی کشور تمامی ابعاد علمی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را پوشش می دهد و حتی برگزاری انواع تورهای علمی، ادبی، هنری را با مزیتهای خاص خود و بویژه منافع اقتصادی در کشور بهینه می کند. بیشتر توانمندی های کشور ما برای جذب گردشگر مساله فرهنگ و ملیت است، یعنی به خاطر قدمتی که کشور ما دارد بیشترین جذابیت را در حوزه ی فرهنگ و تمدن دارد. وی افزود: بسیاری از کشورها قادرند در حوزه های دیگر راحت تر فضاسازی کنند، ولی کشور ما در حوزه ی فرهنگ و دینداری توانسته از مزیت نسبی لازم برخوردار شود. 

مزیت نسبی در حوزه ی فرهنگی به این معنی نیست که ما در حوزه های دیگر فعالیت نداریم بلکه در این حوزه ها جذب جهانگردی ما پایین تر است. وی افزود مزیت نسبی ما در حوزه ی فرهنگی همانند تولید تک محصولی است و زمانی که اقتصاد کشور به یک محصول اکتفا کند، قطعا ضربه پذیری آن بالا می رود و در حوزه ی جهانگردی هم وضع به همین منوال است. اگر ما فقط به حوزه ی جهانگردی فرهنگی فکر کنیم و از سایر حوزه ها غافل شویم، تاثیر منفی بر جهانگردی کشور می گذارد. همچنین، بهترین برنامه ریزی این است که از بخش های مختلف بتوانیم کالاها و خدماتی را ارائه دهیم که متنوع باشد و بتوانیم با تاثیرات محیطی مقابله مناسبی داشته باشیم به عنوان مثال کشورهای عربی توانسته اند در زمینه ی جهانگردی به یک انسجام مناسبی برسند، ولی کشور ما هنوز به یک زنجیره ی واحد در زمینه ی جهانگردی دست نیافته است. کلیه امکانات جهانگردی ایران منفعل باقی مانده است. صنعت جهانگردی در جهان امروز یکی از دغدغه های اصلی مسوولان دولتی کشورهای مختلف جهان است. چرا که کسب درآمد از این صنعت جامع تمام منفعت های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ... برای این کشورهاست.

در کشور ما که دارای زیارتگاههای بزرگ جهان و بزرگترین تاریخ تمدنی منطقه است، کلیه ی امکانات استفاده از این صنعت منفعل و بلااستفاده باقی مانده است. در حالی که کشورهای دیگر به خصوص همسایگان خودمان از این امکانات به نفع خودشان استفاده می کنند. بسیاری از برنامه های اقتصاد جهانگردی کشورهایی مثل امارات، عربستان و ترکیه، بدون سرمایه گذاری ایرانیان به شکست منتهی می شود، در حالی که اگر زمینه ی بهره گیری از توان سرمایه گذاری و حتی اگر زمینه ی بهره گیری از توان سرمایه گذاری و حتی خدماتی این افراد در کشور فراهم شود، ایران از نظر جایگاه و تعداد جذب  گردشگر یکی از برترین ها می شود. حجم سرمایه گذاری سالانه در صنعت نفت کشور بین یک تا 2 میلیارد دلار است که باید زمینه ی همین میزان سرمایه گذاری در حوزه ی جهانگردی توسط مسوولان دولتی و مشارکت بخش خصوصی فراهم شود.

برای توسعه ی جهانگردی کشورمان و قرار گرفتن در ردیف یکی از قطب های جهانگردی منطقه و جهان در مرحله ی نخست باید نگاه دولت و مردم را به این صنعت تغییر داد و سپس برای تامین امکانات و زیرساخت ها و همچنین پیاده سازی یک الگوی موفق جهانگردی در کشور گام برداشت. در صنعت جهانگردی دنیا هر روز تحولات جدیدی رخ می دهد که با وجود روند ضعیف این صنعت در کشور ما میزان عقب ماندگی ما در این سوژه افزایش می یابد. همچنین با قراردادن جهانگردی در ردیف کالاهای صادراتی غیرنفتی و توجه به این صنعت در برنامه ریزی و سیاستگذاری های کلان اقتصادی می توانیم به کسب درآمد اقتصادی از جهانگردی امیدوار باشیم.

تاثیر جهانگردی بر بیکاری کشورها :

بررسی مقایسه ای گردشگران داخلی و خارجی در این صنعت نیز بیانگر اهمیت این صنعت در توسعه اقتصاد داخلی کشورها است به گونه ای که بر اساس آمار منتشره از سوی سازمان جهانی جهانگردی، نسبت گردشگران داخلی به خارجی، نسبت ده به یک را نشان می دهد. در همین راستا آثار مستقیم حاصل از صنعت جهانگردی ، با احتساب حدود 6 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی در این صنعت ، نمایانگر تخصیص یک شغل از هر 15 شغل به این صنعت در آینده ای نزدیک بوده و در صورتی که آثار و منافع غیر مستقیم نیز مد نظر قرار گیرد حدود 10 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان و یک شغل از هر 9 شغل در این صنعت ایجاد خواهدشد.

با وجود اهمیت بسیار صنعت جهانگردی در توسعه و شکوفایی اقتصادی، سیاست گذاری های مناسبی در خصوص ارتقاء آن در کشورمان صورت نپذیرفته و عمده تلاش های مربوط به توسعه صنعت جهانگردی در دهه های اخیر ، معطوف به رهیافت های تشویقی و تبلیغاتی و یا به عبارتی تقاضا محور بوده اند. در این راستا بیشتر هدفگذاری ها و وضع دستورالعمل های اجرایی معطوف به خصوصی سازی واحد های اقامتی، تبلیغات جهانگردی، آموزش نیروی انسانی، سیاست های تشویقی ساخت تأسیسات ایرانگردی و جهانگردی، تخفیف های مالیاتی و ... بوده که بیشتر جذب تقاضا را مد نظر قرار داده است، در حالی که چالش های پیش روی این صنعت، نه تنها استحکام و تداوم بیشتر سیاست های جانب تقاضا را طلب می کند، بلکه سیاست گذاری ابعاد عرضه و سازماندهی ساختار فعالیت بنگاهها را می طلبد. ایران با داشتن جاذبه های جهانگردی (تاریخی – مذهبی – طبیعی) با اتخاذ سیاست های مؤثر در این بخش، می تواند به سهم مناسب و در خور خود در بازار جهانگردی جهان دست پیدا کرده و این امر منجر به حل بسیاری از معضلات اقتصادی-اجتماعی کشور خواهد شد.

مطالعه و تحقیق از : محمد عمرانی / دبیرکل انجمن زیست محیطی و گردشگری هفت اقلیم ( تشکل غیر دولتی )

منابع :

(رجبیان، 1383)

( http://www.vefagh.co.ir )

(حاجی امینی، محمد علی پور. 1390)